Zbiory Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego: Gabinet Rycin
opis skrócony
Kalendarium:
1818: - zakup kolekcji rycin po Stanisławie Auguście Poniatowskim, powołanie Gabinetu Rycin
1831: - zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego
1832: - konfiskata zbiorów i przewiezienie do Petersburga
1923: - zwrot zbiorów Gabinetu Rycin i wcielenie do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
zmiany w nazwach:
misja:
Utworzenie gabinetu rycin o europejskim poziomie: „Idea Potockiego była jasna: uzupełnienie kolekcji Stanisława Augusta o grafikę wczesnych okresów oraz utworzenie zbioru publicznego, służącego nie tylko profesorom i studentom, ale i całemu społeczeństwu, […]” (Talbierska 2003: 408). Zbiór miał umożliwić studia nad przemianami stylistycznymi w sztuce.
zakres terytorialny:
opis instytucji:
Gabinet Rycin powstał w 1818 r. i był jednostką podległą Bibliotece uniwersyteckiej. Podstawą zbiorów Gabinetu była kolekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego, zakupiona od sukcesorów ks. Józefa Poniatowskiego (1818) z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego. Celem Potockiego było stworzenie zbioru o europejskim poziomie, z tego względu przekazał do Gabinetu cześć własnych zbiorów graficznych (w latach 1818, 1820, 1821). Przekazana do Gabinetu kolekcja Potockiego miała inny charakter niż zbiór królewski, jednak dla obu wspólnym celem było zilustrowanie twórczości mistrzów europejskich (Talbierska: 410).
Od 1818 r. kustoszem Gabinetu Rycin został Jan Feliks Piwarski, który pełnił tę funkcję nieprzerwanie, aż do wywiezienia zbiorów graficznych do Petersburga (1834). W 1819 r. Piwarski wyjechał na stypendium do Wiednia, gdzie odbył staż w Cesarskim gabinecie rycin. Po powrocie do Warszawy (1820) rozpoczął porządkowanie zbiorów. W 1821 r. kolekcja mieściła się w ozdobnych „portfoliach” (163 szt.) oraz tekach i pudłach (22 szt.). Ponadto w zbiorze znajdowało się 650 woluminów z rycinami i rysunkami. W 1821 roku zbiór uzupełniły ryciny i rysunki z Malarni królewskiej. Od 1822 r. do Gabinetu Rycin trafiały egzemplarze obowiązkowe współczesnych grafik przekazywane do Biblioteki publicznej. Zbiory wzbogacane poprzez zakupy i dary osób prywatnych.
Kolekcja zasadniczo składała się z trzech grup: zbioru królewskiego, kolekcji Potockiego oraz nabytków uniwersyteckich (1818-1831). Pierwszy z nich (ryciny) uporządkowany był przedmiotowo: 1. Portrety (papieży, kardynałów, biskupi, księża, imperatorzy, królowie, książęta, wojskowi, ministrowie, prawnicy, ważni mężczyźni i kobiety, celebryci (Personnes célèbres), naukowcy, artyści); 2. Historia (Stary Testament, Nowy Testament – w ukł. chronologicznym faktów i ikonograficznym scen biblijnych; Historia świecka – od starożytności podzielona na narody); 3. Legendy i baśnie (mitologia, tematy salonowe (sujets galants), romanse, alegorie); 4. tematy fantastyczne (pierwotnie hulaszcze – bambochade); 5. Studia i pejzaże; 6. Varia; działy dodatkowe (militaria, kostiumy, architektura); dublety. Układ ten podporządkowany został ikonografii, bez podziału na technikę wykonania. Ze względów praktycznych na prace niemieszczące się do istniejących foliałów lub nietypowe przeznaczono teki o numerach 160-165 oraz 168-183. Rysunki podzielone zostały na oryginalne (klasyfikowane wg autorów) i architektoniczne, które nadały kolekcji królewskiej indywidualny charakter (szczególnie architektury polskiej). Kolekcja Potockiego, stworzona później niż zbiór Poniatowskiego, obejmowała rysunki i ryciny, uporządkowane systematycznie, wg szkół i mistrzów. Umieszczona została w osobnej sali, sąsiadującej ze zbiorem królewskim, udekorowanej „alfesco i w arabesk” wg projektu Piotra Ayres (1819). Trzecią część zbiorów Gabinetu stanowiły nabytki (ponad 17 000 szt.), które miały podobny charakter do zbiorów królewskich i Potockiego. Prace do kolekcji nabywano w latach 1818-1831, na aukcjach zagranicznych m.in. w Dreźnie, Lipsku, Wiedniu, zakupywano zbiory po artystach. Do kolekcji trafiały także dary od artystów i kolekcjonerów oraz obowiązkowe przekazy współczesnych prac graficznych. Zbiory udostępniane były dla zwiedzających, a mniej cenne ryciny i rysunki wypożyczano profesorom i najzdolniejszym studentom jako wzory do nauki i studiów.
W 1831 r. zbiory Biblioteki uniwersyteckiej wraz z Gabinetem Rycin zostały opieczętowane, a w 1832 r. rozpoczął się proces „zdawania” kolekcji na ręce upoważnionego do tego Aleksandra Warnecka. Zgodnie z protokołem Piwarskiego i Antoniego Blanka, przekazano 102 501 rycin i rysunków ze wszystkich kolekcji Gabinetu Rycin. Oprócz kolekcji do Petersburga zabrano także katalog zbiorów Stanisława Augusta Poniatowskiego i pozostałe katalogi zbiorów opracowane przez Piwarskiego. Kolekcja Gabinetu Rycin została wcielona do zbiorów Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, tworząc część Gabinetu Graficznego. W latach 1843-53 został opracowany katalog zbiorów Gabinetu przez Mikołaja Utkina, który posłużył do jego rewindykacji. Zbiór został zwrócony w 1923 r. na mocy Traktatu Ryskiego i przekazany do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie II wojny światowej około 40 % zbiorów uległo zniszczeniu lub grabieży.
typ:
zbiory muzealne przy instytucjach
uczelnie, szkoły
obszary pamięci:
obszar artystyczny
sztuka powszechna
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Królestwo Polskie | Mazowsze | Warszawa | od 1818 do 1832 |
uwagi:
Królewski Uniwersytet Warszawski, Pałac Kazimierzowski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28
1818: I piętro, sala ze zbiorem Stanisława Augusta, sala ze zbiorem Potockiego
Pracownicy:
Stanisław Kostka Potocki
Okres pracy pracownika od 1818
Okres pracy pracownika do 1818
Jan Feliks Piwarski
Okres pracy pracownika od 1818
Okres pracy pracownika do 1832
Witold Raczyński
Okres pracy pracownika od 1823
Okres pracy pracownika do 1823
Wiktor Greyber
Okres pracy pracownika od 1827
Okres pracy pracownika do 1827
Zbiory:
zbiory naukowe
1821 – 71 165 szt.
1824 – 88 111 szt. (ryciny i rysunki), 20 szt. portretów pastelowych
1827 – 88 642 szt. (różnych przedmiotów sztuki)
1830 – 89 429 szt. rycin, 20 pasteli, 4 blachy z odbitek miedziorytniczych, 1 obraz olejny, 732 tomy dzieł ilustrowanych
1818: zbiory rysunków Stanisława Augusta Poniatowskiego (wg Potockiego 60 000 arkuszy, 2 500 rysunków: prace artystów i architektów polskich lub w Polsce pracujących, mistrzów europejskich, widoki i plany budowli, kopie trudnodostępnych rysunków, prace amatorskie z kręgu dworu królewskiego, serie wzorników, albumy, wydawnictwa zawierające ryciny, rozprawy poświęcone sztuce); kolekcja Potockiego (szkoła flamandzka i holenderska – Rembrandt, szkoła niemiecka, francuska, włoska; najcenniejsza część zbioru: sztych, akwaforty, drzeworyty); ikonografia dewocyjna (kolekcja z Poznania, 10 505 szt. rycin:)
1819: portrety duchownych (dar Potockiego, 580 szt.)
1821: rysunki i ryciny z Malarni królewskiej
1824: Zbiory zostały uporządkowane tematycznie i z podziałem na szkoły: ryciny z XV i XVI w. szkoły włoskiej (dzieła Marka Antoniusza i jego uczniów; projekty (pomysły) Antoniego Tempesty w 3 tomach); szkoła niemiecka (Marcin Schoengauer, Izrael v. Macken, Albert Durer, Henryk Aldegraver); szkoła flamandzka (zbiór rycin Rembrandta, Ostadego, Antoniego Waterloo);
1827: ryciny i rysunki ręczne m.in. dzieło Rubensa, Worstermana, Pontiusa, P. de Jode, Botswetha, galeria rycin Crozata;
Cenne okazy:
kolekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego, Kolekcja Potockiego
dary:
od 1818: Stanisław hr. Potocki (5 420 szt: 5 099 szt. rycin i 321 szt. rysunków, w 3 częściach przekazanych w 1818, 1820, 1821);
1819: Alfred Potocki (580 szt.)
darowizny od artystów: artysta Richter z Drezna (widoki); Oleszczyński, Piwarski, Sokołowski
zakupy
zakupy:
1818: kolekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego od spadkobierców ks. Józefa Poniatowskiego obejmująca rysunki i odlewy gipsowe; kolekcja z Poznania
przed 1821: rysunek Fragonarda (po Bacciarellim)
1821: zbiory po malarzu J. Kosińskim
1825: zbiory po Aleksandrze hr. Chodkiewiczu
1827: zbiory po H. Szpilowskim
zakupy na aukcjach: Lipsk, Drezno (artysta Richter z Drezna (widoki 9 szt. i studia głów 6 szt.), Wiedeń
przekazy: od 1822 – egzemplarze obowiązkowe współczesnych grafik; litografie i druki przekazywane przez Komisję
