Jednym z najważniejszych twórców zbiorów Ordynacji Zamoyskich był Stanisław Kostka Zamoyski (1775-1856). Po przeniesieniu się z Zamościa do warszawskiej rezydencji w Pałacu Błękitnym w 1811 roku, ordynat zdecydował się na dostosowanie części pałacu do potrzeb biblioteki i zbiorów muzealnych. Prace zakończono w 1815 roku, a „stworzona przez architekta [Fryderyka Alberta Lessela] budowla odznaczała się wysokimi walorami artystycznymi” (Ajewski 1997, s. 26). W domowym „muzeum” Zamoyskiego, w szafach w stylu „gotyckim”, prezentowane były pamiątki historyczne. Już w 1815 roku Zamoyski zdecydował się na budowę nowego gmachu dla Biblioteki, a prace nad wykończeniem nowej siedziby dla księgozbiorów trwały do 1820 roku.

Spadkobiercą Stanisława Kostki został jego syn Konstanty Zamoyski (1799-1866), a następnie jego syn Tomasz Franciszek Zamoyski (1832-1889), który zdecydował się na konserwację i przebudowę gmachu bibliotecznego, która nastąpiła w latach 1866-1868. W 1868 roku  Biblioteka oraz Galeria Muzealna zostały udostępnienie publiczności.

Muzeum Ordynacji Zamoyskiej miało charakter wielodziałowy. Zbiory obejmowały m.in. pamiątki historyczne, wizerunki, zabytki archeologiczne, broń i uzbrojenie, medale i monety, rękopisy, instrumenty muzyczne, malarstwo, rzeźba, rysunki i grafiki, modele i okazy mechaniczne, obiekty geologiczne, florystyczne, paleontologiczne oraz zoologiczne. Zgodnie z inwentarzem autorstwa T. Korzona (1898) kolekcja obejmowała dwadzieścia działów:

  • I Zoologiczny
  • II Botaniczny
  • III Mineralogiczno-Petrograficzny
  • IV Artystyczny i Pamiątkowy
  • V Antyki z bronzu, żelaza, kamienia
  • VI Porcelany, fajansów dawnych i wyrobów z gliny
  • VII Szkła, kryształy
  • VIII Galanterya chińska, japońska etc.
  • IX Talerze limuzyńskie, miniatury i przedmioty drobne
  • X Pieczęci
  • XI Meble
  • XII Cybuchy, laski, wędki itp.
  • XIII Chorągwie i proporce
  • XIV Zbroje i szaty
  • XV Broń sieczna i palna
  • XVI Posągi, biusty, modele, obrazy
  • XVII  Przyrządy astronomiczne, geometryczne, pedagogiczne, muzyczne
  • XVIII Ubiory i aparaty kościelne
  • XIX Rozmaitości etnograficzne
  • XX Przybytki

Na kolekcję Ordynacji złożyły się zbiory dziedziczone, zakupy oraz przekazy i dary. „Z biegiem lat, zbiory ordynackie powiększały się. Przede wszystkim, […], drogą nabytków Stanisława Kostki i innych ordynatów, ale przyczynili się do tego także różni krewni, składając donacje czy wieczyste depozyty oraz inni darczyńcy, zabiegający o przychylność Zamoyskich. Niestety czas zatarł imiona wielu z tych ofiarodawców” (Ajewski 1997, s. 295).

Początkowo najważniejszą formą upowszechnienia kolekcji były wypożyczenia okazów na wystawy  krajowe i zagraniczne, później także prezentacja w Pałacu Błękitnym. W 1939 roku  Pałac Błękitny został zburzony w czasie nalotów bombowych, a w raz z nim większość kolekcji ordynacji wraz z Galerią Muzealną. Jedynym z zachowanych budynków był gmach biblioteki, z którego w 1944 roku ordynat Jan Zamoyski wywiózł część księgozbioru do Częstochowy.


Biblioteka Orydnacji Zamoyskiej Fot. ptolemeusz.bn.org.pl

Bibliografia

  • A. Kraushar, Dawne pałace warszawskie. Pałac Błękitny (Ordynacji hr. Zamoyskich), „Tygodnik ilustrowany” 1900, cz. II, 621-623;
  • Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Pałacu Błękitnym, „Tygodnik Ilustrowany” 1900, 32, s. 622;
  • K. Dienstl, Biblioteka i Muzeum Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, „Ilustrowany magazyn tygodniowy AS” 1936, 16, 4-5;
  • K. Dienstl-Kaczyńska, Ze skarbów kultury polskiej. Biblioteka i Muzeum Ordynacji Zamojskiej w Warszawie,  „Polonia” [Katowice] 1939, nr 5200, 13-14
  •  B. Horodyjski, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, „Tygodnik warszawski” 1946, 45, 4
  • B. Horodyjski, Zarys dziejów Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w: Studia nad książką poświęcone pamięci K. Piekarskiego, Wrocław 1951, 295-341
  • A. Rottermund, Warszawska rezydencja Zamoyskich w XIX wieku, Biuletyn Historii Sztuki, 1964, 4, 268-273;
  • A. Rottermund, Pałac Błękitny, Warszawa 1970
  • T. Jaroszewski, Pałac Zamoyskich na Foksal, Warszawa 1987
  • K. Ajewski, Zbiory numizmatyczne w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, „Wiadomości numizmatyczne”, 1993, z. 1-2, 35-49
  • K. Ajewski, Zbiory starożytności Stanisława Kostki Zamoyskiego, „Meander” 1993, 7-8, 359-368
  • K. Ajewski, Militaria w zbiorach Muzeum Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 1994, 2, 183-218
  • K. Ajewski, Zbiory ikonograficzne Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, Rocznik Biblioteki Narodowej, 1994, 19, 33-58
  • K. Ajewski, Ceramika i szkło w zbiorach Galerii Muzealnej Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1995, 449-484

[tr]

Print Friendly, PDF & Email

Tomasz de Rosset

Kierownik projektu. Profesor UMK w Toruniu, historyk sztuki, muzeolog, badacz i znawca historii i teorii kolekcjonerstwa oraz muzealnictwa, autor wielu publikacji z tej dziedziny; członek ICOM, Rady Naukowej „Muzealnictwa”, kierownik Studiów Podyplomowych w Zakresie Zarządzania i Ochrony Kolekcji Muzealnej na UMK.

Dodaj komentarz